تردد روزانه ۱۶ میلیون دستگاه خودروی سواری در قالب ناوگان حمل‌ونقل کشور، کیفیت پایین سوخت، تردد خودروهای فرسوده، هزینه پایین استفاده از خودروهای شخصی، ضعف مسئولیت‌پذیری اجتماعی در قبال آلایندگی هوا و حدود مجاز برای معاینه فنی خودروها متهمان اصلی به شماره افتادن نفس ساکنان کلانشهرهای آلوده لقب گرفته‌اند.
تشدید آلایندگی هوای کلانشهرها موجب شده تا بازهم خودرو با سهمی ۸۰ درصدی به‌عنوان متهم اصلی مطرح شود؛ با وجود این مدیرکل صنایع خودرو و نیرو محرکه وزارت صنعت، معدن و تجارت در گفت‌وگو با خبرنگار ما، ضمن اذعان به سهم غیرقابل انکار خودروها در آلایندگی هوا، تردد روزانه ۱۶میلیون دستگاه خودرو سواری در ناوگان حمل‌ونقل کشور و برخی عوامل دیگر را به‌عنوان ۶متهم اصلی رشد فزاینده آلایندگی هوای کلانشهرها تلقی کرد.
حجم بالای تردد خودروهای تولیدی
امیرحسین قناتی با بیان اینکه گرچه اکنون سهم خودرو و وسایل نقلیه موتوری در آلایندگی هوای کلانشهرها زیاد است اما این امر تنها مرتبط با تیراژ، نوع و فناوری خودروهای تولید داخل و وارداتی نیست افزود: باید بین موضوع تیراژ تولید و تعداد خودروهای در حال تردد در کشور تفاوت قائل شد چرا که به‌طور متوسط سالانه یک میلیون دستگاه خودرو تولید داخل به حجم خودروهای موجود اضافه می‌شود اما مشکل آن است که همه این خودروها وارد چرخه حمل‌ونقل و تردد روزانه شده و جای حمل‌ونقل عمومی را می‌گیرد.
به گفته وی، درصورتی که ناوگان حمل‌ونقل عمومی در ایران مانند کشورهای اروپایی از شرایط مساعدی برخوردار شود و فرهنگ عدم استفاده انفرادی از خودرو همه‌گیر شود، شاهد این حجم تردد روزانه خودروهای سواری و آلایندگی هوا نخواهیم بود. اکنون در کشورمان حدود ۱۶میلیون خودرو در حال تردد برای حمل‌ونقل داریم اما در کشور آلمان با وجود۶۰میلیون دستگاه خودرو، حمل‌ونقل روزانه با خودروهای سواری انجام نمی‌شود و بخشی از مشکلات کنونی آلایندگی هوا در کشور ازحجم بالای تردد خودروها نشات می‌گیرد.
ضعف مسئولیت‌پذیری اجتماعی
مدیرکل صنایع خودرو وزارت صنعت، نبود مسئولیت‌پذیری اجتماعی در قبال آلودگی هوا را عامل مؤثر دیگری در تشدید آلایندگی هوای کلانشهرها دانست و تأکید کرد: اکنون مردم به هنگام رانندگی نسبت به راننده خودرویی که بوق می‌زند واکنش نشان می‌دهند اما به تردد خودروی دودزا واکنش چندانی نشان نمی‌دهند. این امر ناشی از ضعف مسئولیت‌پذیری اجتماعی در قبال خودروهایی است که به‌دلیل مصرف سوخت بالا، نقص یا نداشتن معاینه فنی سهم بیشتری در آلایندگی هوا دارند.
هزینه پایین استفاده از خودروی شخصی
دریافت عوارض مصرف سوخت و آلایندگی هوا از مالکان خودروهای پرمصرف و فرسوده رویه‌ای متداول در کشورهای پیشرفته دنیاست که استفاده از اینگونه خودروها را غیراقتصادی می‌سازد؛ موضوعی که در سامانه هوشمند کارت سوخت نیز پیش‌بینی شده بود اما اجرایی نشد. امیرحسین قناتی نیز پایین بودن هزینه‌های استفاده از وسایط نقلیه شخصی مانند نرخ سوخت، نپرداختن مالیات و عوارض تردد خودروهایی با سن بالا به‌خصوص خودروهای فرسوده و پرمصرف را عامل دیگر تشدید آلایندگی هوا قلمداد و اعلام کرد:
واقعیت آن است که اکنون میزان مصرف سوخت و آلایندگی خودروها برای مصرف‌کنندگان، دغدغه اصلی یا مسئله تعیین کننده‌ای در انتخاب خودرو نیست.قیمت سوخت نیز در حدی نیست که مصرف بالای یک خودرو دغدغه اصلی اغلب مردم برای استفاده نکردن از آن باشد و برخلاف سایر کشورهای دنیا، هنوز هم استفاده از خودروهای پرمصرف در ایران توجیه اقتصادی دارد.
فراز و نشیب از رده خارج کردن یا جایگزینی خودروهای فرسوده دارای استانداردهای پایین مصرف سوخت و آلایندگی بالا، موضوعی است که موجب شده تا بازهم این خودروها سهم قابل توجهی در این زمینه داشته باشند. مدیرکل صنایع خودرو وزارت صنعت در این زمینه اعلام کرد، تا‌کنون از رده خارج‌کردن این خودروها بیشتر بر مبنای سیاست‌های تشویقی بوده و منجر به محدودیت تردد قابل توجهی برای این خودروها نشده است. انتظارآن است که از رده خارج‌کردن و جایگزینی این خودروها با استفاده از منابع دولتی صورت گیرد که به‌دلیل محدودیت منابع دولت، اکنون امکان تأمین منابع این طرح‌ها وجود ندارد. به گفته وی هنوز هیچ سیاست تنبیهی مؤثری برای منع تردد این خودروها درنظر گرفته نشده تا عملا منجر به خروج این خودروها از چرخه حمل‌ونقل روزانه شود.
تعلل سازمان ملی استاندارد در اعلام نتایج استانداردهای کیفی بنزین و گازوئیل و سهم ناچیز سوخت استاندارد از چرخه توزیع سوخت سراسری کشور متهم دیگر آلایندگی هواست. به گفته قناتی نیز اکنون سوخت متناسب با استانداردهای جهانی در کشورمان توزیع سراسری نشده و تنها به برخی کلانشهرها محدود است و با این روند نمی‌توان خودروهای جدید دارای استانداردهای روز دنیا را به بازار عرضه کرد.
وی تأکید کرد، درصورتی که اینگونه خودروها نیز عرضه شود به‌دلیل نبود سوخت استاندارد در نقاط مختلف کشور دچار مشکل شده و استفاده از بنزین یا گازوئیل با استانداردهای پایین‌تر در اینگونه خودروها نیز علاوه بر آسیب رساندن به‌خودروهای مذکور، میزان مصرف سوخت و آلایندگی را افزایش می‌دهد.
به گفته وی قطعا اگر بنزین با عدد اکتان متناسب با استاندارد یورو ۴یا گازوئیل دارای ۵۰پی تی‌ام در سراسر کشور توزیع شود، امکان ارتقای سطح استانداردهای مصرف سوخت و آلایندگی و عرضه خودروهای جدید در کشور نیز فراهم می‌شود. اما دراین شرایط حتی درصورتی که سطح استانداردهای کنونی مصرف سوخت و آلایندگی از یورو ۴به استانداردهای روز دنیا مانند یورو ۵و حتی یورو ۶نیز ارتقا یابد، تأثیر چندانی در کاهش آلایندگی هوا نخواهد داشت.
به‌زودی حدود مجاز معاینه فنی خودروها ابلاغ می‌شود
مدیرکل صنایع خودرو وزارت صنعت با تأیید افزایش میزان مصرف سوخت و آلایندگی خودروهای دارای استانداردهای پایین مانند یورو ۲با بالا رفتن سن این خودروها اعلام کرد: متأسفانه اکنون حدود مجاز معاینه فنی خودروها متناسب با سطح مجاز استانداردهای خودروهای تولیدی نبوده و پایین‌تر از این استانداردهاست. لذا خودروهای دارای استانداردهای آلایندگی یورو ۴به پایین هم می‌توانند مجوز تولید بگیرند.
به گفته قناتی، مقرر شده تا سازمان حفاظت محیط‌زیست با همکاری وزارت کشور، حدود مجاز معاینه فنی خودروها را اصلاح و به دستگاه‌های ذیربط ابلاغ کنند. اکنون تدوین این حدود نهایی شده و باید طی چند روز آینده توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست به دستگاه‌های ذیربط و مراکز معاینه فنی ابلاغ شود. اکنون عدد خروجی آلاینده‌های هوا در مراکز معاینه فنی براساس درصد حجمی تعیین شده، قدیمی است و باید اصلاح شود.